VỀ PHƯƠNG PHÁP, KỸ NĂNG ĐỌC SÁCH, TÌM KIẾM TƯ LIỆU

[You must be registered and logged in to see this link.]




TS. VŨ NGỌC AM
1. Ý nghĩa của việc đọc sách
Đọc sách là nhu cầu của tất cả mọi người, bởi lẽ sách là phương tiện học tập thuận lợi, giúp con người nâng cao nhận thức, hiểu biết. Sách là kho tàng tri thức mà nhân loại tạo ra, lưu lại, truyền cho thế hệ sau. Đó là nguồn tri thức rất quan trọng và vô tận đối với tất cả mọi người, những cuốn sách có nội dung tốt sẽ đưa đến cho chúng ta không chỉ những hiểu biết mới mà còn cả những sự suy nghĩ tìm tòi và sự biến đổi về tâm hồn. Mọi thành công của con người đều nhờ sự kết hợp của kinh nghiệm bản thân với tri thức lĩnh hội được từ việc học từ trong cuộc sống và từ trong sách vở. Nếu đọc sách thường xuyên và có phương pháp khoa học thì kiến thức của mỗi người sẽ không ngừng mở rộng, nâng cao tiếp cận được sự phát triển của khoa học, bồi dưỡng nâng cao năng lực tư duy lôgic, phương pháp làm việc khoa học, lòng yêu nghề nghiệp và có thái độ đúng đắn đối với thế giới xung quanh cũng như đối với bản thân mình, nhất là bồi dưỡng sự hứng thú, năng lực và thói quen tự học suốt đời…
Trong hoạt động dạy học nói chung, cũng như việc giảng dạy và học tập lý luận chính trị nói riêng, đọc sách là một yêu cầu bắt buộc của hoạt động dạy học kể cả giảng viên và học viên. Khi đọc sách ngoài mục đích chung là nâng cao sự hiểu biết… Tùy theo yêu cầu của công việc chung, mỗi người lại có những yêu cầu, mục đích và phương pháp riêng…
Trong phạm vi bài viết này chủ yếu nói về việc đọc sách, tìm kiếm xử lý tư liệu của giảng viên và học viên phục vụ việc giảng dạy và học tập lý luận chính trị.
Đối với học viên, cùng với việc lên lớp nghe giảng, lĩnh hội kiến thức của giảng viên truyền đạt, một công việc có tính chất bắt buộc là học viên phải đọc giáo trình, giáo khoa hoặc tài liệu học tập. Thời gian đọc các tài liệu có tính bắt buộc này, có thể tiến hành ở hai thời điểm (trước hoặc sau giờ lên lớp) theo kinh nghiệm, tốt nhất là đọc tài liệu trước giờ lên lớp. Nếu thực hiện được công đoạn này thì học viên sẽ chủ động quá trình tiếp nhận bài giảng, có điều gì chưa rõ có thể trao đổi ngay với giảng viên. Người học (học viên) chủ động trong quá trình học, nắm vững nội dung bài giảng một cách sâu sắc, kết quả học tập sẽ rất tốt. Tuy nhiên, tình trạng chung hiện nay, phổ biến là học viên đọc tài liệu sau khi lên lớp hoặc trước ngày thảo luận, kiểm tra… Ngoài những tài liệu học tập giáo trình, giáo khoa…. học viên muốn học tốt cần phải đọc thêm các tài liệu tham khảo theo hướng dẫn, gợi ý của giảng viên. Như vậy, có thể thấy rằng, muốn học tốt học viên phải đọc tài liệu, đọc là khâu của quá trình học, nếu giảng viên giảng theo phương pháp mới thì khâu đọc tài liệu của mỗi học viên là rất quan trọng và cần thiết. Đó chính là quá trình tự học của học viên.
Đối với mỗi giảng viên, việc đọc sách, báo, tài liệu tham khảo lại càng cần thiết, bởi vì, nếu chỉ căn cứ vào giáo trình, giáo khoa, tài liệu học tập thì chắc chắn bài giảng kết quả sẽ rất hạn chế. Bởi vì, các tài liệu đó là cái cốt vật chất cơ bản cần thiết để giảng viên dựa vào đó mà chuẩn bị bài giảng để không mất phương hướng khi trình bày, đặc biệt là phương hướng chính trị (điều rất quan trọng trong khi giảng dạy các môn lý luận chính trị). Giáo trình, giáo khoa, tài liệu học tập … thường trình bày nội dung cơ bản dưới hình thức chung, cô đọng, ngắn gọn nhất. Vì vậy, người dạy phải đọc các loại sách tham khảo khác để tìm kiếm tư liệu minh họa cho phù hợp với từng đối tượng khác nhau, từng thời gian khác nhau, có như vậy bài giảng mới thành công.
Mặt khác, các giáo trình, giáo khoa, tài liệu học tập lý luận chính trị có tính ổn định tương đối trong một thời gian nhất định (thường là một nhiệm kỳ Đại hội Đảng). Vì vậy không phải lúc nào cũng được bổ sung, sửa chữa in mới trong khi các chủ trương, quan điểm của Đảng luôn được bổ sung phát triển qua các Hội nghị Trung ương… nhất là tình hình và kết quả thực hiện hàng quý, hàng năm, hàng tháng trong cả nước cũng như của từng địa phương cũng luôn có những kết quả mới. Do đó, yêu cầu các giảng viên phải đọc sách, đọc tài liệu bổ sung, chứng minh làm rõ nội dung bài giảng. Sức thuyết phục, sự cảm hóa của người học qua bài giảng lý luận chính trị chính là ở chỗ này.
Một điểm nữa cũng cần phải nói rằng: Khi đọc sách không phải chỉ có tra cứu, tìm kiếm tư liệu… nếu thông qua cách trình bày lý giải, lập luận lôgíc nội dung sự kiện qua các trang sách sẽ giúp giảng viên học được cách trình bày và phát triển tư duy lôgíc; từ đó, vận dụng vào trình bày bài giảng có thể nói: mức độ nông sâu của bài giảng, trình độ của giảng viên, sức thu phục của người dạy, đối với người học (giữa giảng viên và học viên) được thể hiện đậm nét qua phần đọc sách và chuẩn bị tư liệu, kiến thức… cũng như thể hiện bài giảng của giảng viên….
Tóm lại, việc đọc sách có ý nghĩa to lớn với tất cả mọi người, thông qua đọc sách giúp mỗi người nâng cao trình độ nhận thức, kiến thức để tự hoàn thiện bản thân hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình, đối với mỗi giảng viên và học viên trong học tập lý luận chính trị lại càng cần phải đọc sách để tự hoàn thiện bản thân minh, đồng thời cũng thông qua đọc sách mà mỗi giảng viên và học viên nâng cao trình độ nhận thức hoàn thành nhiệm vụ, nâng cao chất lượng, hiệu quả của quá trình dạy và học lý luận chính trị…
2. Một số vấn đề về kỹ năng, phương pháp đọc sách, tìm kiếm tư liệu
Đọc sách, báo là cần thiết, có ý nghĩa lớn trong việc nâng cao trình độ, tự hoàn thiện bản thân. Song không phải ai đọc sách cũng thu được kết quả như mong muốn, để nâng cao chất lượng và hiệu quả đọc sách, cần phải có phương pháp và kỹ năng đọc. Cần hiểu rằng: phương pháp và kỹ năng đọc do kết quả học tập, rèn luyện và kinh nghiệm rút ra của từng người từ thực tế mà hình thành nên, bởi kết quả của kỹ năng và phương pháp đọc phụ thuộc vào khả năng nhận thức, tình hình sức khỏe, thói quen lao động của mỗi người là khác nhau. Nhưng nếu tự bản thân mỗi người cố gắng và luyện tập thì sẽ đọc tốt thu được nhiều kết quả… Tổng hợp kết quả nghiên cứu khoa học của các nhà sư phạm và kinh nghiệm thực tế chúng tôi nêu ra một số ý kiến về phương pháp và kỹ năng đọc đưa ra để mọi người tham khảo vận dụng.
Xác định mục đích của việc đọc
Mục đích chung của việc đọc sách là nâng cao nhận thức, hiểu biết về những vấn đề nào đó trong đời sống, chính trị xã hội …. Ngoài mục đích chung, có mục đích riêng do nhu cầu của từng người đọc. Vì vậy việc xác định mục đích giúp người đọc tập trung được chú ý vào những vấn đề mình cần khai thác, có thể diễn ra các khả năng cụ thể sau:
Tìm hiểu toàn bộ nội dung cuốn sách.
Tìm hiểu một vấn đề, một khía cạnh nào đó của cuốn sách.
Sưu tầm tư liệu, tài liệu bổ sung cho công việc đang tìm hiểu nghiên cứu, giảng dạy.
Tìm hiểu khái niệm, định nghĩa về vấn đề nào đó…
Đọc để giải trí, thư giãn … điều gì cần thì đọc, lúc nào rỗi thì đọc….
Như vậy, khi đọc sách cần xác định rõ mục đích, cũng có thể đọc với một mục đích nhưng có khi đọc với nhiều mục đích cùng một lúc (điều này tùy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể, yêu cầu, mục đích của từng người đọc). Đối với giảng viên lý luận chính trị cần có mục đích tổng hợp, nghĩa là đọc toàn bộ nội dung để thấu hiểu, học tập cách lập luận, đồng thời chú ý ghi chép số liệu, tư liệu để phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy….
Lựa chọn sách đọc.
Hiện nay, do sự phát triển của công tác xuất bản với công nghệ in ấn hiện đại, hàng tháng ra đời hàng trăm ấn phẩm đủ loại. Vì vậy, mỗi người, mỗi giảng viên theo yêu cầu của công tác nghiên cứu, giảng dạy cần có sự lựa chọn chu đáo để tiết kiệm thời gian vật chất, đáp ứng nhanh yêu cầu của công việc. Trong cuộc sống mỗi người đều có những nhu cầu và hứng thú riêng, do vậy khi lựa chọn sách mỗi người cũng tự tìm cho mình những loại sách đáp ứng nhu cầu đó. Nhưng do yêu cầu của công việc, trách nhiệm nghề nghiệp, nhiều khi chúng ta phải tạm gác những nhu cầu riêng để phục vụ cho công việc chung. Chúng ta đều biết, ai cũng thích đọc truyện, sách văn học trong nước hoặc nước ngoài, loại sách đó dễ đọc, có người đọc say sưa quên cả ăn… Còn ngược lại đọc sách kinh điển, sách lý luận, chính trị… đọc vừa khó, vừa cảm thấy khô khan và có thể nói đau đầu… nên nhiều người ngại. Tuy vậy, đây là loại sách mà bất cứ một giảng viên lý luận chính trị nào cũng đều phải đọc càng nhiều càng tốt,(yêu cầu là vậy, nhưng còn đọc ít, hay nhiều là do nhu cầu, khả năng, điều kiện của từng người). Điều đó, cho thấy sự khó khăn, gian khổ, cực nhọc của giảng viên lý luận chính trị, cần có sự chia sẻ của mọi người. Cùng với các tác phẩm kinh điển, các Văn kiện, nghị quyết của Đảng, giảng viên lý luận chính trị cần phải thường xuyên đọc các báo và tạp chí chuyên nghành (như Tạp chí Tuyên giáo, tạp chí xây dựng Đảng, Tạp chí Cộng sản… để có thêm thông tin phục vụ cho việc nghiên cứu, giảng dạy của bản thân…). Theo kinh nghiệm bản thân, cùng với các loại sách kinh điển, lý luận, các Văn kiện Đảng…Tôi thường xuyên đọc các tạp chí và đặc biệt hàng ngày đều tranh thủ lướt qua các website để thu lượm thông tin…
Sự lựa chọn và phân loại sách, báo cần đọc sẽ giúp cho người đọc vừa tiết kiệm thời gian vừa tìm kiếm đúng sách phục vụ nhanh chóng cho mục đích đọc.
Một số vấn đề và phương pháp đọc
Cần phải hiểu rằng: Quỹ thời gian làm việc của mỗi người trong ngày có hạn, trong khi đó khối lượng công việc cũng như khối lượng sách cần đọc của chúng ta lại rất nhiều. Vì vậy, mỗi người cần phải có phương pháp đọc sách khoa học để tiết kiệm thời gian đạt hiệu quả cao khi đọc sách. Muốn vậy, người đọc cần tham khảo, vận dụng và thực hiện thứ tự theo các bước sau:
Bước 1 - Đọc nhanh (đọc lướt): mục đích của việc đọc lướt nhằm tìm hiểu một cách khái quát nội dung chung của cuốn sách. Tại bước này, người đọc cần tìm hiểu những thông tin: tên tác giả, nơi và năm xuất bản, tiếp đó cần xem mục lục với các chương mục cụ thể, sau đó xem lời giới thiệu (lời tựa hoặc lời nói đầu…). Việc đọc lướt này chỉ mất khoảng từ 15 – 30 phút, nhưng sẽ giúp cho người đọc hiểu được tổng thể nội dung khái quát của cuốn sách. Tiến hành các bước trong quá trình đọc lướt có nhiều ý nghĩa, tạo dấu ấn, tăng thêm độ tin tưởng ban đầu, gây sự hưng phấn cho việc tìm hiểu sâu hơn, trong quy trình đọc sau này.
Thí dụ: Việc biết được tên tác giả ( hoặc chủ biên), năm và nhà xuất bản là cơ sở ban đầu tạo niềm tin cho người đọc; lời tựa, hoặc lời nói đầu sẽ giúp người đọc phương hướng mục đích của cuốn sách, qua mục lục, người đọc có thể hình dung sơ bộ cấu trúc của cuốn sách và có thể tìm ngay đ[You must be registered and logged in to see this link.]ợc những điều mình đang cần ở khu vực nào của cuốn sách. Thực tế cho thấy, hiện nay cùng một đề tài, có nhiều tác giả cùng viết… song mỗi người khai thác ở các góc độ khác nhau, cũng như vậy, nước ta hiện nay có nhiều nhà xuất bản cả Trung ương và địa phương, mỗi nhà xuất bản đều có đội ngũ cán bộ biên tập với những trình độ khác nhau… Vì vậy đọc lướt là một khâu rất quan trọng, cần thiết cho người đọc, vừa tiết kiệm thời gian, vừa tạo thuận lợi cho việc đọc, nghiên cứu kỹ tác phẩm. Rất tiếc, hiện nay một số người đọc chưa tiếp cận đầy đủ các khâu này, do đó họ thấy rất lúng túng khi đọc sách.
Bước 2 - Đọc kỹ: Sau khi đọc lướt, người đọc đã nắm sơ bộ, khái quát nội dung của cuốn sách, việc đọc kỹ bắt đầu. Đối với mỗi cuốn sách người đọc có thể đọc một lần, hoặc đọc nhiều lần, đọc nhanh hay đọc chậm, tất cả đều phụ thuộc vào mục đích và khả năng của người đọc. Nếu chỉ mục đích lấy tư liệu trích dẫn thì có thể đọc một lần, nếu với mục đích đọc nghiên cứu, học tập thì phải đọc nhiều lần. Đối với sách kinh điển của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối quan điểm của Đảng đòi hỏi giảng viên lý luận cần đọc nhiều lần để hiểu sâu. Tuy nhiên, khi đọc các lần sau không phải đọc như lần đầu đọc kỹ mà các lần sau chỉ đi sâu vào các luận điểm cơ bản hoặc đi sâu vào những chỗ mà lần đầu chưa hiểu. Việc đọc đi đọc lại nhiều lần một cuốn sách là rất cần thiết đối với những cán bộ nghiên cứu, giảng dạy lý luận, nó giúp cho người đọc thông hiểu sâu sắc và ghi nhớ lâu hơn.
Khi đọc nên tập đọc nhanh, đọc nhanh sẽ tập trung được sự chú ý dễ dàng xác lập được mối quan hệ giữa đoạn này với đoạn khác. Điều này, giúp cho người đọc nắm vững những tư liệu, tài liệu tốt hơn, để đọc được nhanh thì người đọc cần phải rèn luyện, kinh nghiệm thực tế cho thấy ai cũng có thể đọc nhanh được nếu biết rèn luyện kỹ năng đọc, nên đọc bằng mắt không nên đọc thành tiếng, không đọc từng từ mà đọc cả đoạn, cả câu. Điều đó, khiến cho mắt quen dần cùng một lúc nhìn được số từ nhiều nhất. Đương nhiên, để tập được thói quen này người đọc phải luyện tập, lúc đầu đọc tài liệu dễ, khi đã thành tập quán ổn định chuyển sang đọc những tài liệu phức tạp, khó hơn.
Bước 3: Tìm kiếm, khai thác tư liệu khi đọc.
Đối với cán bộ nghiên cứu, giảng dạy nói chung cũng như cán bộ, giảng viên nghiên cứu giảng dạy lý luận chính trị nói riêng, tìm kiếm khai thác tư liệu trong khi đọc sách là một công việc rất quan trọng, với mục đích là để luận giải, chứng minh cho một luận điểm nào đó khi nghiên cứu và giảng d[You must be registered and logged in to see this link.]y. Những số liệu này có sức thuyết phục rất lớn đối với người nghe. Vì vậy, khi đọc kỹ đòi hỏi giảng viên phải ghi chép, khai thác tư liệu, số liệu để phục vụ cho công tác của mình. Ghi chép trong khi đọc là một việc làm hết sức cần thiết, bởi vì, trong khi đọc dù người đọc có tập trung tư tưởng suy nghĩ sâu sắc đến đâu, nhưng nếu suy nghĩ đó không được ghi chép lại hiệu quả đọc sẽ không cao và sau này kết quả đó cũng không thể lưu giữ được mãi trong trí nhớ. Để thực hiện được việc ghi chép, người đọc cần chuẩn bị những vật liệu (dụng cụ) bút (gồm có bút viết, bút nhớ) và sổ ghi chép (không nên ghi chép vào những tờ giấy, vì nó dễ thất lạc nên có quyển sổ ghi chép riêng…)
Để nghiên cứu và giảng dạy tốt mỗi giảng viên lý luận chính trị (nhất là ở cơ sở) cần thường xuyên đọc sách, tìm kiếm kiến thức để tự nâng cao trình độ, có như vậy mỗi người chúng ta mới đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ chính trị. Những điều trình bày ở trên cũng chỉ là những gợi ý tham khảo, tuỳ vào điều kiện và khả năng cụ thể của từng người mà vận dụng./.