 |
giíi thiÖu khuyÕn nghÞ toµn cÇu vÒ nu«i dìng trÎ s¬ sinh, trÎ nhá vµ 10 lêi khuyªn dinh dìng hîp lý cña ngUêi viÖt nam PHAM THANH SON –Y4C-K36
I. khuyÕn nghÞ toµn cÇu vÒ nu«i dìng trÎ s¬ sinh, trÎ nhá
Suy dinh dìng ®ãng vai trß trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn 60% trêng hîp cña 10,9 triÖu ca tö vong h»ng n¨m ë trÎ em díi 5 tuæi trªn toµn thÕ giíi. H¬n 2/3 sè ca tö vong trªn cã liªn quan ®Õn thùc hµnh dinh dìng kh«ng hîp lý, thêng x¶y ra ë 2 n¨m ®Çu cña cuéc ®êi. ¦íc tÝnh chØ cã kho¶ng 35% trÎ em díi 4 th¸ng tuæi trªn toµn thÕ giíi ®îc nu«i dìng hoµn toµn b»ng s÷a mÑ. Thøc ¨n bæ sung thêng ®îc cung cÊp qu¸ sím hoÆc qu¸ muén, thiÕu c©n ®èi c¸c chÊt dinh dìng, thiÕu vÖ sinh.
Víi sù hiÓu biÕt hiÖn nay, ngêi ta thÊy SDD sím trong bµo thai vµ trong nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc ®êi cã ¶nh hëng xÊu ®Õn ph¸t triÓn trÝ tuÖ Ýt nhÊt lµ suèt c¶ thêi niªn thiÕu. TrÎ s¬ sinh thiÕu c©n cã nhiÒu nguy c¬ trë thµnh thÊp bÐ vÒ sau nµy. Nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc ®êi nÕu ®øa trÎ bÞ SDD sÏ ¶nh hëng ®Õn søc kháe khi trëng thµnh. Nh÷ng trÎ thÊp cßi vµ nhÑ c©n sÏ trë thµnh nh÷ng ngêi trëng thµnh cã tÇm vãc bÐ nhá, n¨ng lùc s¶n xuÊt kÐm lµ ®iÒu hiÓn nhiªn. Mét khÝa c¹nh kh¸c còng rÊt ®îc quan t©m hiÖn nay lµ sù gia t¨ng tû lÖ trÎ thõa c©n vµ mËp ph×. Do ®ã, c¶ 2 thÓ thiÕu vµ thõa dinh dìng nµy ®· nãi lªn tÇm quan träng cña chÕ ®é nu«i dìng hîp lý cho trÎ, nhÊt lµ ë nh÷ng n¨m ®Çu tiªn cña cuéc ®êi.
ChiÕn lîc toµn cÇu vÒ nu«i dìng trÎ s¬ sinh vµ trÎ nhá dùa trªn nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña quyÒn con ngêi. Dinh dìng lµ mét thµnh tè c¬ b¶n nhÊt cña quyÒn trÎ em nh»m ®¹t ®îc nh÷ng tiªu chuÈn vÒ ch¨m sãc søc khoÎ vµ dinh dìng ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn trong c«ng íc quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ em.
S÷a mÑ lµ thøc ¨n tèt nhÊt cho trÎ s¬ sinh vµ trÎ nhá, theo khuyÕn nghÞ toµn cÇu vÒ søc khoÎ céng ®ång, trÎ cÇn ®îc nu«i dìng hoµn toµn b»ng s÷a mÑ trong 6 th¸ng ®Çu tiªn cña cuéc ®êi nh»m ®¹t ®îc sù ph¸t triÓn tèi u vÒ søc khoÎ còng nh vÒ trÝ tuÖ, sau giai ®o¹n nµy trÎ cÇn ®îc cung cÊp thøc ¨n bæ sung hîp lý bªn c¹nh viÖc tiÕp tôc cho bó s÷a mÑ ®Õn 24 th¸ng tuæi, hoÆc h¬n, nÕu cã thÓ. MÆc dï nu«i con b»ng s÷a mÑ lµ mét viÖc hÕt søc tù nhiªn, nhng nã còng lµ mét thãi quen cÇn ®îc rÌn luyÖn, hÇu nh tÊt c¶ c¸c bµ mÑ ®Òu ®îc cung cÊp th«ng tin, còng nh ®îc sù khuyÕn khÝch ñng hé cña céng ®ång, nhng hä vÉn cÇn cã sù t vÊn gióp ®ì cña c¸c nh©n viªn y tÕ ®Ó t¨ng cêng kü n¨ng thùc hµnh cho con bó s÷a mÑ, gióp hä biÕt c¸ch b¶o vÖ nguån s÷a mÑ tèt h¬n còng nh cñng cè lßng tin cho hä. Ngêi mÑ cÇn ®îc t¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó hä cã thÓ thùc hiÖn chøc n¨ng cao quý cña hä, nh thêi gian nghØ ®Î, hoÆc bè trÝ c«ng viÖc lµm nhÑ nhµng, gÇn nhµ, hoÆc Ýt nhÊt còng cã nh÷ng ph¬ng tiÖn vµ ®iÒu kiÖn tèi thiÓu ®Ó cã thÓ gi÷ g×n nguån s÷a mÑ.
Nh÷ng nghiªn cøu còng chØ ra r»ng thêi kú cã nguy c¬ cao nhÊt cã thÓ dÉn ®Õn SDD lµ thêi gian trÎ b¾t ®Çu ¨n bæ sung. §Ó b¶o ®¶m r»ng thøc ¨n bæ sung ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ dinh dìng vµ n¨ng lîng, thøc ¨n bæ sung cña trÎ cÇn ®¹t ®îc nh÷ng tiªu chuÈn sau:
KÞp thêi: trÎ cÇn ®îc ¨n bæ sung kÞp thêi khi nguån s÷a mÑ kh«ng cßn ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ n¨ng lîng vµ c¸c chÊt dinh dìng cña trÎ.
Hîp lý: trÎ ph¶i ®îc ¨n thøc ¨n bæ sung cã ®ñ ®Ëm ®é n¨ng lîng vµ c©n ®èi c¸c chÊt dinh dìng. Hµm lîng protein còng nh c¸c vi chÊt dinh dìng ®¸p øng ®îc nhu cÇu vÒ dinh dìng cña trÎ.
An toµn: thøc ¨n bæ sung ph¶i ®¶m b¶o an toµn tõ kh©u chÕ biÕn, b¶o qu¶n
ThÝch ®¸ng: thøc ¨n bæ sung ph¶i phï hîp víi khÈu vÞ cña trÎ, thÓ hiÖn khi trÎ ¨n thÊy thÝch thó, tho¶ m·n.
Thùc hµnh ¨n bæ sung hîp lý thêng ¶nh hëng bëi kü n¨ng vµ kiÕn thøc cña ngêi mÑ, thùc tÕ cho thÊy thiÕu kiÕn thøc vµ thùc hµnh dinh dìng thêng ¶nh hëng nhiÒu ®Õn t×nh tr¹ng dinh dìng h¬n lµ nghÌo ®ãi, cã nhiÒu b»ng chøng qua c¸c nghiªn cøu cho thÊy c¸c hé gia ®×nh nghÌo vÉn cã thÓ nu«i con khoÎ m¹nh, ngîc l¹i nhiÒu gia ®×nh cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh¸ gi¶ vÉn ®Ó cho con bÞ suy dinh dìng. Thøc ¨n bá sung cña trÎ ph¶i ®îc chÊp nhËn cao ë céng ®ång, do ®ã nªn tËn dông nh÷ng lo¹i thùc phÈm s½n cã ë ®Þa ph¬ng, phï hîp víi phong tôc tËp tËp qu¸n, còng nh thãi quen ¨n uèng cña ®Þa ph¬ng ®ã. ViÖc sö dông nguån thùc phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng cßn cã t¸c dông h¹n chÕ nh÷ng thùc phÈm kÐm chÊt lîng, kh«ng an toµn do qu¸ tr×nh vËn chuyÓn, b¶o qu¶n g©y ra.
II. nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý cña ngêi viÖt nam giai ®o¹n 2001-2005
Bé Y tÕ võa ban hµnh "Mêi lêi khuyªn dinh dìng hîp lý giai ®o¹n 2001 - 2005", coi ®ã lµ tµi liÖu gi¸o dôc truyÒn th«ng chÝnh vÒ dinh dìng ë thêi kú s¾p tíi.
Qua nhiÒu n¨m phÊn ®Êu, t×nh h×nh dinh dìng cña nh©n d©n ta ®· ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. B÷a ¨n nh×n chung ®· ®ñ no, cã thªm nhiÒu thÞt, trøng, qu¶ chÝn. C¸c thÓ nÆng cña suy dinh dìng trÎ em ®· gi¶m h¼n, bÖnh kh« m¾t do thiÕu viatmin A ®· thÊp díi møc cã ý nghÜa søc kháe céng ®ång, bÖnh bíu cæ, thiÕu m¸u ë phô n÷ løa tuæi sinh ®Î ®ang tõng bíc ®îc kiÓm so¸t. Bªn c¹nh ®ã vÊn ®Ò thõa c©n vµ bÐo ph× ®ang nh« lªn ë c¸c ®« thÞ song song víi sù gia t¨ng cña t¨ng huyÕt ¸p, bÖnh ®¸i ®êng. Thêi kú s¾p tíi chóng ta võa ph¶i tiÕp tôc gi¶m nhanh vµ bÒn v÷ng suy dinh dìng trÎ em (®Æc biÖt thÓ võa vµ nhÑ) ®ång thêi ph¶i kÞp thêi kiÓm so¸t thõa c©n, bÐo ph× vµ c¸c hËu qu¶ kÌm theo. 10 lêi khuyªn dinh dìng hîp lý nh»m gãp phÇn tr¶ lêi th¸ch thøc ®ã.
1. Lêi khuyªn 1: ¡n phèi hîp nhiÒu lo¹i thùc phÈm vµ thêng xuyªn thay ®æi mãn.
§Ó cã ®ñ c¸c chÊt dinh dìng cho c¬ thÓ ph¸t triÓn vµ ho¹t ®éng tèt chóng ta cÇn ¨n nhiÒu lo¹i thùc phÈm kh¸c nhau. Trong thùc tÕ kh«ng cã bÊt kú mét lo¹i thùc phÈm nµo lµ hoµn chØnh, cã ®Çy ®ñ c¸c chÊt dinh dìng. NÕu chóng ta chØ ¨n mét vµi lo¹i thùc phÈm vµ kh«ng ¨n mét sè lo¹i thùc phÈm th× c¬ thÓ chóng ta sÏ thiÕu mét sè chÊt dinh dìng nµy ®ång thêi l¹i thõa mét sè chÊt dinh dìng kh¸c. Trong mçi lo¹i thùc phÈm chøa mét sè chÊt dinh dìng kh¸c nhau, vÝ dô nh thÞt chøa nhiÒu chÊt ®¹m, rau chøa nhiÒu vitamin... v× vËy trong b÷a ¨n ta cÇn ¨n phèi hîp nhiÒu lo¹i thùc phÈm ®Ó hç trî vµ bæ sung ®ñ c¸c chÊt dinh dìng. §ång thêi ta nªn thêng xuyªn thay ®æi mãn ¨n ®Ó gióp ¨n ngon miÖng vµ b¶o ®¶m b÷a ¨n c©n ®èi.
Thøc ¨n hµng ngµy ®îc lÊy tõ 4 nhãm thøc ¨n chÝnh, ®ã lµ:
- Nhãm thøc ¨n giÇu chÊt bét ®êng gåm g¹o, ng«, khoai, s¾n...
- Nhãm thøc ¨n giÇu chÊt ®¹m gåm thÞt, c¸, t«m, cua, trøng, s÷a tõ nguån ®éng vËt vµ ®Ëu ®ç, ®Ëu t¬ng... tõ nguån thùc vËt.
- Nhãm thøc ¨n giÇu chÊt chÊt bÐo nh mì, b¬ dÇu thùc vËt, võng l¹c...
- Nhãm thøc ¨n chøa nhiÒu vitamin, muèi kho¸ng vµ chÊt x¬.
B÷a ¨n hµng ngµy cÇn phèi hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n tõ 4 nhãm thùc phÈm vµ thay ®æi mãn ¨n thêng xuyªn, nh vËy sÏ b¶o ®¶m khÈu phÇn ¨n c©n ®èi vµ ®ñ chÊt dinh dìng cung cÊp cho c¬ thÓ.
2. Lêi khuyªn 2: Cho trÎ bó mÑ ngay sau khi sinh, bó s÷a mÑ hoµn toµn trong 6 th¸ng ®Çu. Cho trÎ ¨n bæ sung hîp lý vµ tiÕp tôc cho bó tíi 18-24 th¸ng.
- S÷a mÑ lµ thøc ¨n tèt nhÊt, cã ®Çy ®ñ chÊt dinh dìng vµ dÔ hÊp thu nhÊt cho trÎ nhá v× vËy cÇn cho trÎ bó sím ngay sau khi sinh. Cho trÎ bó sím sÏ gióp cho ngêi mÑ nhanh tiÕt s÷a vµ trÎ bó ®îc s÷a non cña mÑ. §ång thêi ®éng t¸c mót vó cña trÎ sÏ kÝch thÝch tö cung cña mÑ co håi tèt vµ nhanh cÇm m¸u sau ®Î. §Ó cã ®ñ s÷a cho con bó, ngêi mÑ cÇn ¨n no, uèng ®ñ, ngñ tèt, cho con bó tho¶i m¸i khi nµo trÎ ®ßi bó kÓ c¶ ban ®ªm.
- KhuyÕn khÝch c¸c bµ mÑ cho con bó hoµn toµn trong 6 th¸ng ®Çu tøc lµ chØ cho trÎ bó mÑ, kh«ng cho ¨n uèng thªm bÊt kú thøc ¨n hay níc uèng g× ngoµi s÷a mÑ. S÷a mÑ võa ®Çy ®ñ c¸c chÊt dinh dìng l¹i dÔ hÊp thu nªn gióp trÎ ph¸t triÓn tèt c¶ vÒ thÓ lùc vµ trÝ lùc. Cho trÎ bó bÊt kú lóc nµo trÎ muèn kÓ c¶ ban ®ªm vµ Ýt nhÊt lµ 8 lÇn trong 24h. Nªn cai s÷a cho trÎ khi ®îc 18-24 th¸ng.
- Tuú theo ®iÒu kiÖn lao ®éng cña ngêi mÑ vµ sè lîng s÷a cña mÑ Ýt hay nhiÒu ®Ó cho trÎ ¨n bæ sung mét c¸ch thÝch hîp. Thêi gian cho trÎ ¨n bæ sung sím nhÊt b¾t ®Çu tõ th¸ng thø 5. §Çu tiªn tËp cho trÎ ¨n ngµy 1 b÷a bét lo·ng råi ®Æc dÇn vµ t¨ng lªn 2 b÷a bét mét ngµy. TËp cho trÎ lµm quen víi tõng lo¹i thøc ¨n, nh s÷a, trøng råi chuyÓn sang thÞt, c¸ vµ dÇn ®Õn t«m, cua...NÊu bét hay ch¸o cho trÎ víi nhiÒu thùc phÈm tõ 4 nhãm thøc ¨n, vÝ dô bét thÞt thi cÇn cã bét g¹o, thÞt, rau vµ dÇu mì. Thøc ¨n cho trÎ cÇn b¨m nhá, nÊu chÝn kü cho dÔ tiªu. Lîng ¨n mçi b÷a cña trÎ còng t¨ng dÇn tõ 1/2 b¸t ®Õn 3/4 b¸t råi ®Õn 1 b¸t vµ mçi ngµy 2-3 b÷a cho trÎ cßn bó vµ 5 b÷a khi trÎ kh«ng cßn ®îc bó mÑ. Hµng ngµy cho trÎ ¨n thªm níc qña hay qu¶ chÝn s½n cã t¹i ®Þa ph¬ng.
3. Lêi khuyªn 3: ¡n thøc ¨n giÇu ®¹m víi tû lÖ c©n ®èi gi÷a nguån thùc vËt vµ ®éng vËt. T¨ng cêng ¨n ®Ëu phô vµ c¸.
- §¹m lµ chÊt dinh dìng quan träng ®Ó x©y dùng c¬ thÓ vµ duy tr× mäi ho¹t ®éng cña c¬ thÓ. ChÊt ®¹m cßn cã chøc n¨ng quan träng lµ t¹o ra kh¸ng thÓ gióp c¬ thÓ chèng ®ì mäi bÖnh tËt, cung cÊp n¨ng lîng vµ lµ thµnh phÇn cña c¸c lo¹i men, néi tiÕt tham gia mäi qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ cña c¬ thÓ.
- Thùc phÈm giÇu chÊt ®¹m cã c¶ nguån ®éng vËt vµ thùc vËt. Thùc phÈm giÇu ®¹m nguån thùc vËt gåm c¸c lo¹i ®Ëu ®ç (®Ëu t¬ng, ®Ëu xanh, ®Ëu ®en...): nguån ®¹m ®éng vËt gåm thÞt, trøng, c¸, s÷a, c¸ t«m, cua, èc, Õch...Trong mçi lo¹i thùc phÈm giÇu ®¹m cã chøa mét sè lo¹i acid amin kh¸c nhau víi hµm lîng kh¸c nhau. §Ó cã ®ñ thµnh phÇn vµ sè lîng c¸c lo¹i acid amin th× trong mçi b÷a ¨n cÇn ¨n phèi hîp c¶ thùc phÈm cã nguån ®¹m thùc vËt vµ nguån ®¹m ®éng vËt.
- T¨ng cêng sö dông c¸c s¶n phÈm chÕ biÕn tõ ®Ëu t¬ng nh ®Ëu phô, s÷a ®Ëu nµnh, s÷a chua tõ ®Ëu nµnh...v× ®Ëu t¬ng cã gi¸ trÞ dinh dìng cao, giÇu chÊt ®¹m, bÐo, vitamin vµ chÊt kho¸ng. ChÊt bÐo cña ®Ëu t¬ng cã nhiÒu acid bÐo kh«ng no cã t¸c dông phßng chèng bÖnh tim m¹ch vµ cã c¸c isoflavone (gennistein) ®Ò phßng bÖnh ung th.
- C¸ cã hµm lîng ®¹m cao, chÊt lîng tèt víi c¸c acid amin c©n ®èi vµ nhiÒu chÊt kho¸ng, vitamin h¬n thÞt, ®Æc biÖt trong gan c¸ cã nhiÒu vitamin A,D,B12. HiÖn nay nhiÒu nghiªn cøu cho thÊy mì c¸ cã nhiÒu acid bÐo kh«ng no cÇn thiÕt (a. docosahexaenoic: DHA; a. Licosapentaenoic: EPA) võa dÔ hÊp thu l¹i cã t¸c dông chèng bÖnh tim m¹ch vµ ®ãng vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn hÖ thÇn kinh cña trÎ nhá. Mçi tuÇn nªn ¨n kho¶ng 3 b÷a c¸.
4. Lêi khuyªn 4: Sö dông chÊt bÐo ë møc hîp lý, chó ý phèi hîp gi÷a mì, dÇu thùc vËt ë tû lÖ c©n ®èi. ¡n thªm võng, l¹c.
- ChÊt bÐo lµ nguån cung cÊp nhiÒu n¨ng lîng vµ lµ dung m«i cña c¸c vitamin tan trong dÇu nh vitamin A,D,E...
- ChÊt bÐo ®îc cung cÊp tõ thøc ¨n ®éng vËt (mì, b¬) vµ thøc ¨n thùc vËt (dÇu thùc vËt). Thµnh phÇn chÝnh cña chÊt bÐo lµ c¸c acid bÐo. Tuú thuéc vµo ®é b·o hoµ cña c¸c acid bÐo ®Ó ph©n ra lµ acid bÐo no (acid palmitic, stearic...) vµ acid bÐo kh«ng no (acid oleic, Linoleic, Arachidonic...). Thøc ¨n cã nhiÒu acid bÐo no lµ mì, b¬ vµ dÇu dõa, dÇu cä...; thøc ¨n chøa nhiÒu acid bÐo kh«ng no lµ dÇu võng, dÇu ®Ëu t¬ng, mì c¸... Mçi b÷a ¨n nªn sö dông phèi hîp c¶ chÊt bÐo ®éng vËt vµ thùc vËt ®Ó c¬ thÓ cã ®îc thµnh phÇn acid bÐo c©n ®èi víi lîng acid bÐo no chiÕm kho¶ng 1/3 vµ sè cßn l¹i lµ acid bÐo kh«ng no.
- Nªn ¨n thªm võng l¹c v× cã chøa nhiÒu dÇu vµ c¸c chÊt dinh dìng kh¸c.
5. Lêi khuyªn 5: Sö dông muèi ièt. Kh«ng ¨n mÆn.
- Khi thiÕu ièt, c¬ thÓ sÏ ph¶i t¨ng sinh tuyÕn gi¸p nh»m t¨ng cêng ho¹t ®éng ®Ó s¶n sinh ®ñ lîng hãc m«n tuyÕn gi¸p cÇn thiÕt dÉn ®Õn ph× ®¹i tuyÕn gi¸p hay bíu cæ. ThiÕu ièt g©y nhiÒu rèi lo¹n chøc n¨ng trong c¬ thÓ vµ lµm ¶nh hëng tíi søc khoÎ nh thiÕu ièt ë phô n÷ cã thai g©y s¶y thai, thai chÕt lu, thai kÐm ph¸t triÓn, trÎ ®Î ra bÞ ®Çn ®én. TrÎ em bÞ thiÕu ièt sÏ kÐm ph¸t triÓn vÒ c¶ thÓ lùc vµ trÝ lùc. §Ó phßng tr¸nh bÖnh bíu cæ do thiÕu ièt nªn ¨n muèi cã bæ sung ièt.
- CÇn h¹n chÕ ¨n mÆn, chØ nªn dïng muèi víi lîng díi 10g/ngêi/ngµy (tøc kho¶ng díi 2 th×a cµ phª muèi bao gåm c¶ lîng muèi cã trong thùc phÈm). NhiÒu nghiªn cøu ®· cho thÊy nÕu ¨n mÆn sÏ cã nhiÒu nguy c¬ m¾c bÖnh t¨ng huyÕt ¸p.
6. Lêi khuyªn 6: ¡n thùc phÈm s¹ch vµ an toµn, ¨n nhiÒu rau cñ vµ qu¶ chÝn hµng ngµy.
Thùc phÈm cÇn t¬i vµ s¹ch, kh«ng chøa c¸c chÊt b¶o qu¶n, chÊt mÇu, ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt... vµ kh«ng mang c¸c mÇm bÖnh ®êng tiªu ho¸ nh th¬ng hµn, t¶, viªm gan, giun s¸n vµ g©y ngé ®éc thøc ¨n do vi khuÈn. HiÖn nay do sù thay ®æi vÒ møc sèng vµ ®iÒu kiÖn x· héi, dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ thùc hµnh vµ tËp qu¸n ¨n uèng t¹i gia ®×nh. Thãi quen mua thøc ¨n chÕ biÕn s½n, ¨n ngoµi hiÖu t¨ng lªn, b÷a ¨n gia ®×nh gi¶m ®i. Do sö dông nh÷ng thøc ¨n kh«ng ®¶m b¶o vÖ sinh nªn x¶y ra nhiÒu vô ngé ®éc thøc ¨n. §Ó gi¶m nguy c¬ nhiÔm khuÈn, nhiÔm ®éc thùc phÈm chóng ta cÇn tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ vÖ sinh an toµn thùc phÈm nh sau:
- Lùa chän thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh dìng vµ b¶o ®¶m vÖ sinh: Rau qu¶ ph¶i t¬i, kh«ng dËp n¸t vµ kh«ng cã mÇu s¾c vµ mïi vÞ l¹. ThÞt, c¸ vµ c¸c lo¹i thuû s¶n cÇn t¬i, gi÷ mÇu s¾c b×nh thêng kh«ng cã mïi ¬n h«i. Trøng cÇn chän qu¶ vá s¸ng mÇu, kh«ng bÞ nh÷ng vÕt s¸m ®en, kh«ng bÞ dËp. Khi soi trøng qua ¸nh s¸ng th× trøng cã mÇu hång trong suèt. Kh«ng sö dông c¸c lo¹i thùc phÈm kh« ®· bÞ mèc v× cã chøa ®éc tè vi nÊm rÊt nguy hiÓm. Dïng thùc phÈm ®ãng hép, ®ãng gãi ph¶i cã ®Çy ®ñ nh·n ghi thµnh phÇn, n¬i s¶n xuÊt vµ trong thêi h¹n sö dông. Kh«ng sö dông chÊt b¶o qu¶n, phÈm mÇu, ®êng ho¸ häc kh«ng ®ñ tiªu chuÈn cho phÐp ®Ó chÕ biÕn thùc phÈm.
- Dïng níc s¹ch ®Ó röa thùc phÈm, dông cô vµ nÊu níng thøc ¨n.
- ChuÈn bÞ thùc phÈm s¹ch sÏ tríc khi nÊu: Röa thÞt, c¸ vµ c¸c lo¹i thùc phÈm s¹ch sÏ tríc khi nÊu. Víi c¸c lo¹i thùc phÈm ®«ng l¹nh ph¶i lµm tan ®¸ hoµn toµn vµ röa s¹ch tríc khi nÊu. Röa rau, qu¶ díi vßi níc ch¶y vµ thay níc röa 3-4 lÇn, ng©m trong níc s¹ch kho¶ng 30’-60’. Khi ¨n qu¶ chÝn cÇn bãc vá hay gät vá.
- ¡n ngay thøc ¨n võa nÊu chÝn xong. B¶o qu¶n thøc ¨n sau nÊu ë n¬i s¹ch sÏ, tho¸ng vµ che ®Ëy kÝn tr¸nh bôi vµ ruåi.
- Röa tay s¹ch b»ng xµ phßng tríc khi ¨n vµ nÊu níng.
* ¡n nhiÒu rau cñ vµ qu¶ chÝn hµng ngµy: Trong rau, cñ, qu¶ cã nhiÒu vitamin, chÊt kho¸ng cÇn thiªt cho c¬ thÓ, ®ång thêi cã nhiÒu chÊt x¬ cã t¸c dông quÐt nhanh chÊt ®éc vµ cholesterol thõa ra khái èng tiªu ho¸. C¸c chÊt x¬ trong rau qu¶ cßn cã t¸c dông chèng t¸o bãn. Nªn ¨n rau, qu¶ hµng ngµy, ®Æc biÖt c¸c lo¹i rau cã l¸ mÇu xanh thÉm nh rau ngãt, rau muèng, rau dÒn, mång t¬i, rau c¶i...cã chøa nhiÒu vitamin C, b- caroten vµ s¾t gióp phßng chèng kh« m¾t vµ thiÕu m¸u. Mét sè lo¹i rau nhÊt lµ gia vÞ cßn cã t¸c dông ch÷a bÖnh vµ lµ nguån kh¸ng sinh thùc vËt quý nh hµnh, tái, cµ rèt, tÝa t«...Møc rau tiªu thô cÇn kho¶ng 300g/ngêi/ngµy. C¸c lo¹i qu¶ chÝn chøa nhiÒu chÊt dinh dìng vµ vitamin, khi sö dông kh«ng bÞ hao hôt do chÕ biÕn. Nh vËy ¨n rau qu¶ hµng ngµy cã ý nghÜa v« cïng quan träng ®èi víi søc kháe. Nªn ¨n phèi hîp nhiÒu lo¹i hoa qu¶ ®Ó cã ®ñ lo¹i vitamin vµ chÊt kho¸ng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ.
7. Lêi khuyªn 7: Uèng s÷a ®Ëu nµnh. T¨ng cêng c¸c thùc phÈm giÇu canxi nh s÷a, c¸c s¶n phÈm cña s÷a, c¸ con...
S÷a ®Ëu nµnh giÇu dinh dìng mµ gi¸ l¹i rÎ. ChÊt bÐo trong s÷a ®Ëu nµnh cã nhiÒu acid bÐo kh«ng no cã t¸c dông phßng chèng bÖnh tim m¹ch. Nªn sö dông s÷a ®Ëu nµnh vµ c¸c lo¹i s¶n phÈm cña ®Ëu nµnh hµng ngµy nh ®Ëu phô, tµu phí, t¬ng...
S÷a lµ mét thùc phÈm tèt cho tÊt c¶ mäi ngêi. Thµnh phÇn cña s÷a gåm ®ñ c¸c chÊt dinh dìng nh ®¹m, mì, ®êng, vitamin (®Æc biÖt lµ vitamin B2) vµ chÊt kho¸ng gióp c¬ thÓ ph¸t triÓn vµ khoÎ m¹nh. Tû lÖ c¸c chÊt dinh dìng trong s÷a c©n ®èi vµ dÔ hÊp thu. Can xi lµ mét chÊt kho¸ng rÊt cÇn thiÕt cho cÊu t¹o x¬ng vµ r¨ng. Vai trß cña can xi rÊt cÇn thiÕt ®èi víi mäi løa tuæi ®Æc biÖt lµ trÎ em, phô n÷ cã thai, ngêi èm vµ ngêi cao tuæi. Trong s÷a cã nhiÒu can xi díi d¹ng kÕt hîp víi casein, tû lÖ gi÷a can xi vµ phèt pho thÝch hîp nªn møc ®ång ho¸ vµ hÊp thu cao. Can xi cã nhiÒu trong s÷a, c¸c s¶n phÈm cña s÷a nh phom¸t, s÷a chua...vµ c¸ nhá (chÕ biÕn ¨n c¶ x¬ng)
8. Lêi khuyªn 8:Dïng nguån níc s¹ch ®Ó chÕ biÕn thøc ¨n. Uèng ®ñ níc chÝn hµng ngµy.
- Níc s¹ch lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng ¶nh hëng tíi søc khoÎ, hµng ngµy chóng ta cÇn sö dông mét lîng níc lín cho ¨n, uèng. Níc cã thÓ lµ nguån l©y nhiÔm bÖnh, g©y ngé ®éc rÊt nhanh. V× vËy chØ dïng níc s¹ch ®Ó röa thùc phÈm, nÊu thøc ¨n vµ ®un níc uèng. Thµnh phè dïng níc m¸y ®· ®îc xö lý cho ¨n uèng vµ sinh ho¹t, ë n«ng th«n nªn dïng níc giÕng ®µo, giÕng khoan, níc ma...Nh÷ng n¬i cã nguån níc ¨n bÞ ®ôc cÇn ®¸nh phÌn cho níc trong, s¹ch tríc khi dïng.
- B×nh thêng lîng níc chiÕm kho¶ng 60% träng lîng c¬ thÓ. Hµng ngµy lîng níc ®îc ®a vµo c¬ thÓ kho¶ng 2500ml trong ®ã qua níc uèng kho¶ng 1000-1500ml, sè cßn l¹i lµ níc ®îc cung cÊp tõ thøc ¨n. Lîng níc ®µo th¶i ra ngoµi qua níc tiÓu, ph©n, må h«i, h¬i thë...còng ë møc t¬ng ®¬ng lµ 2500ml mçi ngµy. §Ó c¬ thÓ khoÎ m¹nh vµ chuyÓn ho¸ tèt, ta cÇn uèng ®ñ lîng níc cÇn thiÕt. Níc uèng ph¶i lµ níc s¹ch vµ ®un chÝn. §èi víi phô n÷ ®ang nu«i con bó, ngêi lao ®éng thÓ lùc nÆng vµ trÎ em cÇn ®îc uèng níc nhiÒu h¬n.
9. Lêi khuyªn 9: Duy tr× c©n nÆng ë “ møc tiªu chuÈn”.
C©n nÆng lµ chØ sè quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh dìng cña mçi ngêi. Mçi mét ngêi cÇn duy tr× c©n nÆng t¬ng øng víi chiÒu cao. §Ó ®¹t ®îc c©n nÆng ë “møc tiªu chuÈn” chóng ta cÇn cã mét chÕ ®é ¨n hîp lý víi ho¹t ®éng thÓ lùc vµ tËp thÓ dôc thÓ thao phï hîp.
Víi ngêi cã c©n nÆng thÊp thêng yÕu, dÔ bÞ èm, lao ®éng vµ häc tËp kÐm hiÖu qu¶. Ngîc l¹i ë ngêi thõa c©n, bÐo ph× thi l¹i cã nhiÒu nguy c¬ bÞ c¸c bÖnh vÒ tim m¹ch, ®¸i ®êng, t¨ng huyÕt ¸p vµ mét sè lo¹i ung th.
V× vËy ®Ó cã søc khoÎ vµ sèng l©u mçi ngêi chóng ta cÇn cã mét chÕ ®é ¨n hîp lý vµ ho¹t ®éng thÓ lùc thÝch hîp.
B¹n cã thÓ tù ®¸nh gi¸ c©n nÆng cña b¹n theo c¸ch sau ®©y:
TrÎ em: Sö dông chØ sè c©n nÆng theo tuæi hoÆc c©n nÆng theo chiÒu cao råi so s¸nh víi møc chuÈn (Tham kh¶o phÇn phô lôc)
Ngêi lín: C©n nÆng (kg)
Sö dông ChØ sè khèi c¬ thÓ (Body Mass Index: BMI) BMI = -----------------------
[ChiÒu cao (m)]2
Mét ngêi cã c©n nÆng ë møc “nªn cã” th× BMI trong kho¶ng 18,5 - 24,9 kg/m2. C©n nÆng thÊp khi BMI díi 18,5kg/m2
Thõa c©n khi BMI ë trong kho¶ng 25 - 29,9 vµ bÐo ph× khi BMI ³ 30,0.
( Lu ý: Khi BMI ë møc ³ 23 th× ®· cã nhiÒu nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh m¹n tÝnh nh ®¸i ®êng, tim m¹ch, t¨ng huyÕt ¸p...)
Mçi ngêi chóng ta cÇn thêng xuyªn theo dâi c©n nÆng cña m×nh, kiÓm tra c©n nÆng mét th¸ng mét lÇn. NÕu c©n nÆng thÊp b¹n cÇn ¨n thªm nhiÒu chÊt bæ dìng, nÕu c©n nÆng t¨ng b¹n sÏ ¨n uèng gi¶m ®i, ®Æc biÖt lµ chÊt bÐo vµ ®êng, ®ång thêi t¨ng ho¹t ®éng thÓ lùc.
10. Lêi khuyªn 10: Thùc hiÖn nÕp sèng lµnh m¹nh, n¨ng ®éng, ho¹t ®éng thÓ lùc ®Òu ®Æn. Kh«ng hót thuèc l¸. H¹n chÕ uèng bia rîu, ¨n ngät.
- Muèn ¨n ngon miÖng, tiªu ho¸ tèt vµ khoÎ m¹nh cÇn duy tr× nÕp sèng n¨ng ®éng, lµnh m¹nh. Ngêi Ýt ho¹t ®éng thÓ lùc, sèng tÜnh t¹i thêng cã nguy c¬ thõa c©n, bÐo ph× vµ m¾c c¸c bÖnh tim m¹ch. Ngêi lao ®éng thÓ lùc cÇn ®îc ¨n ®ñ nhu cÇu dinh dìng vµ ®îc nghØ ng¬i hîp lý sau mçi ngµy lµm viÖc ®Ó c¬ thÓ håi phôc. Mäi ngêi cÇn rÌn luyÖn thÓ dôc thÓ thao, ¨n uèng hîp lý ®Ó duy tr× c©n nÆng “ nªn cã”. Víi ngêi giµ cÇn duy tr× mét møc ho¹t ®éng thÓ lùc thÝch hîp nh ®i bé, b¬i...Nªn tr¸nh nh÷ng ho¹t ®éng thÓ lùc nÆng, kh«ng thêng xuyªn. Mäi rÌn luyÖn nªn thùc hiÖn thêng xuyªn, Ýt nhÊt mçi tuÇn 3 lÇn vµ mçi lÇn 1h. Ngoµi ¨n uèng hîp lý vµ luyÖn tËp thêng xuyªn th× yÕu tè tinh thÇn còng rÊt quan träng, v× vËy nªn sèng tho¶i m¸i, lu«n vui vÎ, tr¸nh vµ tù gi¶i to¶ nh÷ng “stress” cã h¹i ®Õn søc khoÎ.
- Muèn c¬ thÓ kháe m¹nh vµ tr¸nh bÖnh tËt cÇn h¹n chÕ uèng bia, rîu, ¨n ngät vµ kh«ng hót thuèc l¸. V× nh÷ng thãi quen nµy cã thÓ g©y ra nh÷ng t¸c h¹i cho søc kháe vµ t¨ng nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh vÒ gan nh x¬ gan, suy nhîc thÇn kinh, gi¶m trÝ nhí, søc ®Ò kh¸ng c¬ thÓ gi¶m, t¨ng huyÕt ¸p, x¬ mì ®éng m¹ch, tiÓu ®êng vµ ung th phæi. CÇn h¹n chÕ ¨n qu¸ ngät, nhÊt lµ ®èi víi trÎ nhá v× nÕu ¨n nhiÒu chÊt ngät tríc b÷a ¨n sÏ lµm trÎ ch¸n ¨n v× chÊt ngät g©y c¶m gi¸c no. Khi chÊt ngät ø t¹i miÖng, ®Æc biÖt lµ tríc khi ®i ngñ trÎ kh«ng ®¸nh r¨ng th× chÊt ngät sÏ chuyÓn thµnh a xÝt vµ lµm háng r¨ng. Ngêi cã thãi quen ¨n nhiÒu chÊt ngät sÏ dÔ bÞ bÐo ph×.
III. t×nh h×nh sö dông nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý dùa vµo thùc phÈm ë c¸c níc trong khu vùc
1. C¸c nhãm ®èi tîng cho x©y dùng nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý dùa vµo thùc phÈm
ViÖc x©y dùng nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý dùa vµo thùc phÈm cho c¸c nhãm ®èi tîng kh¸c nhau lµ rÊt cÇn thiÕt. Theo Kraisid (1996), cã thÓ chia ra c¸c nhãm ®èi tîng sau ®©y:
a. Nhãm ®èi tîng chung nhÊt: th«ng thêng dµnh cho ngêi lín vµ trÎ lín.
b. Nhãm ®èi tîng ®Æc thï:
- Phô n÷ cã thai vµ cho con bó
- TrÎ em nhá
- TrÎ em tríc tuæi ®i häc
- Ngêi giµ
- Ngêi ¨n chay
c. Nhãm ®èi tîng ngêi bÖnh (c¸c bÖnh nh tiªu ch¶y, x¬ v÷a ®éng m¹ch, bÖnh gan, bÖnh thËn...).
Nh×n chung, nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý dùa vµo thùc phÈm ë nhãm 1 (nhãm chung nhÊt) ®Òu x©y dùng trªn mét nguyªn t¾c chung cho c¸c níc. Tuy nhiªn, hÇu hÕt c¸c níc ®Òu cã xu híng ®a 1 hoÆc 2 lêi khuyªn ®Æc thï tõ nhãm ®èi tîng ®Æc thï vµo nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý ë nhãm ®èi tîng chung nhÊt, ch¼ng h¹n ®a lêi khuyªn bó mÑ vµ ¨n bæ sung (nhãm ®èi tîng ®Æc thï, trÎ em nhá) vµo lêi khuyªn dµnh cho nhãm chung nhÊt v× lý do tiÖn sö dông.
2. T×nh h×nh sö dông nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý dùa vµo thùc phÈm ë c¸c níc trong khu vùc.
ë mçi níc, c¨n cø vµo ph©n tÝch thùc tr¹ng ¨n uèng, ®iÒu kiÖn kinh tÕ-v¨n ho¸ cô thÓ cña tõng giai ®o¹n mµ c¸c nhµ dinh dìng ®· ®a ra c¸c lêi khuyªn ¨n uèng.
- NhËt b¶n: Lêi khuyªn ¨n uèng n¨m 1985 gåm 5 ®iÓm nhÊn m¹nh tíi ¨n ®a d¹ng, ¨n gi¶m n¨ng lîng, chÊt bÐo, mì, muèi, khuyÕn khÝch nÊu níng t¹i gia ®×nh. N¨m 1990, NhËt b¶n ®· söa ®æi, bæ sung ®ång thêi x©y dùng nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý dùa vµo thùc phÈm cho c¸c nhãm ®èi tîng ®Æc thï vµ cho nhãm ngêi bÖnh.
- Hµn quèc: Nh÷ng lêi khuyªn ¨n uèng ®îc x©y dùng tõ n¨m 1986 gåm 10 lêi khuyªn, trong ®ã cã lêi khuyªn khuyÕn khÝch dïng s÷a hµng ngµy, duy tr× c©n nÆng ë møc nªn cã vµ gi÷ g×n søc khoÎ r¨ng miÖng.
- Singapore: Lêi khuyªn ¨n uèng n¨m 1989 gåm 12 ®iÓm, trong ®ã cã ®iÓm vÒ khuyÕn khÝch trÎ bó mÑ hoµn toµn 6 th¸ng ®Çu vµ quan t©m tíi uèng (rîu, gi¶i kh¸t).
- Philippine: Lêi khuyªn ¨n uèng ban hµnh 1990 gåm 5 ®iÓm trong ®ã nh÷ng ®iÓm nãi vÒ sö dông thùc phÈm an toµn vµ lèi sèng lµnh m¹nh.
- Indonesia: Nh÷ng lêi khuyªn ¨n uèng ban hµnh 1995 gåm 13 ®iÓm, trong ®ã cã mét ®iÓm khuyÕn khÝch mäi ngêi ®äc nh¶n m¸c thùc phÈm.
- Malaysia: Lêi khuyªn ¨n uèng 1996 trong ®ã khuyªn nªn uèng nhiÒu níc hµng ngµy.
- Th¸i lan: Lêi khuyªn dinh dìng hîp lý vµo n¨m 1991 gåm 10 ®iÓm vµ ®îc chØnh lý bæ sung vµo 1996 thµnh 9 ®iÓm, trong ®ã cã nh÷ng ®iÓm khuyÕn khÝch dïng s÷a, ¨n c¸ vµ rau qu¶.
- Trung quèc: Lêi khuyªn ¨n uèng n¨m 1995 cã quan t©m tíi viÖc ¨n lîng thøc ¨n ®Òu cho 3 b÷a trong ngµy.
- Ên ®é: Ên ®é cã khuyªn dinh dìng hîp lý cho ngêi nghÌo (gåm 4 ®iÓm) vµ nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý cho ngêi giµu (6 ®iÓm).
- ViÖt nam: Lêi khuyªn dinh dìng hîp lý lÇn ®Çu tiªn do ViÖn dinh dìng x©y dùng tõ 1996 (gåm 10 ®iÓm), n¨m 2001 ®¸nh gi¸ vµ chØnh lý, bæ sung vµ ban hµnh vµo 2002.
VÒ mÆt néi dung cña nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý dùa vµo thùc phÈm, nh×n chung c¸c níc khu vùc ®Òu thèng nhÊt ë c¸c ®iÓm sau:
- ¨n ®a d¹ng
- Duy tr× c©n nÆng
- ¨n gi¶m mì vµ h¹n chÕ muèi, h¹n chÕ rîu bia
- ¨n nhiÒu rau qu¶
- Ho¹t ®éng thÓ lùc vµ lèi sèng lµnh m¹nh.C¸c lêi khuyªn dinh dìng hîp lý dùa vµo thùc phÈm (Food-based dietary guideline) ®· ®îc Héi nghÞ quèc tÕ vÒ dinh dìng häp t¹i Roma th¸ng 12/1992 khuyÕn nghÞ nh mét c«ng cô gi¸o dôc vµ thóc ®Èy c¶i thiÖn khÈu phÇn ¨n uèng cña mäi ngêi d©n nh»m phßng ngõa c¸c bÖnh thiÕu dinh dìng vµ c¸c bÖnh m¹n tÝnh cã liªn quan tíi dinh dìng. Theo WHO/FAO (1996), nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý chÝnh lµ c¸c nguyªn t¾c gi¸o dôc dinh dìng dùa vµo tiÕp cËn “thùc phÈm” thay v× tiÕp cËn “chÊt dinh dìng” nh tríc ®©y. Thùc chÊt cña nh÷ng lêi khuyªn dinh dìng hîp lý chÝnh lµ b¶n híng dÉn vÒ ¨n uèng hîp lý vµ lèi sèng lµnh m¹nh, lµ c«ng cô quan träng thùc hiÖn ®êng lèi dinh dìng cña mçi quèc gia | |
|
Tue Oct 26, 2010 7:57 pm
Tiêu đề: 10 LOI KHUYEN DINH DUONG CHO TRE SO SINH
