THỰC HÀNH TIÊM CHỦNG AN TOÀN

THỰC HÀNH TIÊM CHỦNG AN TOÀN

1. Trước khi tiêm vắc xin
1.1 Sắp xếp bàn tiêm chủng: đảm bảo an toàn và thuận tiện cho cán bộ y tế khi thao tác
1.2 Khám phân loại : Hỏi tiền sử tiêm chủng và tiền sử bệnh tật của trẻ, hỏi về tình hình sức khoẻ hiện tại của trẻ xem trẻ có thuộc diện chống chỉ định hoặc hoãn tiêm không.
­ Hoãn tiêm đối với trẻ đang ốm, sốt, mắc các bệnh nhiễm trùng cấp tính.
­ Không tiêm đối với các trường hợp có tiền sử phản ứng mạnh với liều vắc xin cùng loại tiêm trước.
­ Không tiêm vắc xin BCG cho trẻ nhiễm HIV. Chỉ tiêm vắc xin BCG cho trẻ có mẹ nhiễm HIV nếu trẻ xét nghiệm âm tính.

1.3 Kiểm tra xem trẻ cần tiêm những loại vắc xin gì
­ Kiểm tra sổ tiêm chủng, phiếu tiêm chủng và hỏi tiền sử tiêm chủng để xác định vắc xin cần tiêm.
­ Nếu trẻ chưa có phiếu tiêm chủng, lập phiếu tiêm chủng cho trẻ.

1.4 Tiêm chủng nhiều loại vắc xin trong một buổi tiêm chủng.

­ Nếu trẻ cần tiêm nhiều loại vắc xin, có thể tiêm trong cùng 1 buổi tiêm chủng nhưng ở các vị trí khác nhau, không được tiêm cùng một đùi hoặc tay.
­ Không bao giờ tiêm quá 1 liều của cùng 1 loại vắc xin trong cùng 1 thời gian.
­ Nếu khoảng thời gian giữa các liều bị chậm vượt quá khoảng thời gian theo lịch tiêm chủng thì tiêm mũi tiếp theo mà không cần tiêm lại từ đầu
­ Nếu liều đầu tiên bị muộn hơn so với lịch tiêm chủng vẫn phải duy trì đúng liều lượng và đảm bảo khoảng cách tối thiểu giữa các mũi tiêm theo lịch tiêm chủng

1.5 Giải thích cho người mẹ về tác dụng của vắc xin, các phản ứng sau tiêm chủng có thể xảy ra, làm gì khi trẻ có phản ứng sau tiêm chủng.
1) Giải thích cho người mẹ vắc xin trẻ được tiêm chủng có thể phòng được bệnh gì.
2) Giải thích rằng sau tiêm chủng có thể có sốt nhẹ (<38,5ºC), đau tại chỗ tiêm đây là các phản ứng thông thường và nó cho thấy đứa trẻ đáp ứng lại đối với vắc xin. Các phản ứng sẽ tự khỏi trong vòng 1 ngày.
- Sau khi tiêm văc xin DPT hay gặp phản ứng sốt (khoảng 50%), tuy nhiên cần lưu ý là sốt xuất hiện sau tiêm 24 giờ có thể không phải là phản ứng do tiêm văcxin.
- Phản ứng tại chỗ sau tiêm BCG là bình thường. Sau khi tiêm khoảng hai tuần sẽ có phản ứng tại chỗ tiêm (đau, sưng làm mủ) và kéo dài khoảng hai tuần, nó sẽ tự khỏi và để lại sẹo.
­ Sau khi tiêm sởi trẻ có thể có ban và/hoặc sốt sau 6 – 12 ngày. Ban sẽ tự mất đi. Cho uống nhiều nước và giữ trẻ mát. Có thể cho uống Paracetamol (theo chỉ dẫn của cán bộ y tế).
3) Hướng dẫn điều trị sốt, đau/sưng vị trí tiêm.
- Cho trẻ uống nhiều dịch, cho bú hoặc uống nhiều hơn.
- Có thể cho uống thuốc hạ sốt như Paracetamol.
- Không đắp bất cứ thứ gì lên vị trí tiêm vì có thể gây nhiễm trùng
4) Đưa trẻ tới cơ sở y tế nếu phản ứng kéo dài hơn một ngày hoặc phản ứng trở nên nghiêm trọng hơn như trẻ sốt cao, co giật hay có bất cứ những biểu hiện khác thường như quấy khóc kéo dài, tím tái, khó thở, bỏ bú.

1.6 Kiểm tra vắc xin và dung môi.

1) Kiểm tra nhãn lọ vắc xin, dung môi. Nếu không có nhãn phải hủy bỏ
2) Kiểm tra hạn sử dụng lọ vắc xin và dung môi. Nếu quá hạn sử dụng phải hủy bỏ
3) Kiểm tra chỉ thị nhiệt độ lọ vắc xin (nếu có). Phải huỷ bỏ nếu thấy hình vuông bên trong cùng màu hay sẫm màu hơn màu của hình tròn bên ngoài.
4) Kiểm tra lọ vắc xin, hủy vắc xin nếu có thay đổi về màu sắc hoặc bất kỳ sự thay đổi bất thường nào khác.
5) Sử dụng đúng loại vắc xin cần tiêm cho trẻ.

2. Chuẩn bị vắc xin để tiêm chủng
2.1 Rửa tay sạch bằng xà phòng trước khi tiêm chủng.
2.2 Lấy vắc xin vào bơm tiêm
1) Lắc lọ vắc xin. Không chạm vào nút cao su.
2) Đâm kim tiêm vào và dốc ngược lọ vắc xin lên. Không chạm tay vào kim tiêm
3) Lấy hơn 0,5ml vắc xin hoặc hơn 0,1ml đối với vắc xin BCG (để có thể đuổi khí).
4) Đẩy pít tông đuổi khí trong bơm tiêm.
5) Dừng lại ở vạch 0,5 ml hoặc 0,1ml đối với vắc xin BCG.

2.3 Dùng bơm tiêm tự khóa
Sử dụng 1 bơm kim tiêm vô trùng còn hạn sử dụng cho mỗi mũi tiêm, bơm tiêm tự khóa chỉ có thể sử dụng một lần, sau đó bỏ vào hộp an toàn ngay.

Cần phải:
­ Bỏ nắp đậy kim tiêm vào hộp an toàn ngay – không đậy lại nắp kim
­ Không chạm vào kim tiêm hoặc không để kim tiêm chạm vào bất cứ thứ gì.
­ Bỏ bơm kim tiêm vào hộp an toàn ngay sau khi dùng
Không được:
­ Lấy không khí vào bơm tiêm trước khi hút vắc xin.
­ Không kéo pít tông lại phía sau để kiểm tra xem có máu không.

2.4 Các bước pha hồi chỉnh vắc xin BCG và sởi
Vắc xin BCG, sởi cần phải pha hồi chỉnh trước khi tiêm. Chỉ pha hồi chỉnh vắc xin khi có đối tượng tiêm chủng và đã sẵn sàng tiêm.

1) Kiểm tra nhãn của dung môi và vắc xin để đảm bảo chắc chắn dung môi của đúng nhà sản xuất, của đúng loại vắc xin. Không dùng dung môi của vắc xin này pha cho vắc xin khác, không dùng nước cất thay thế cho dung môi.
2) Kiểm tra hạn sử dụng của dung môi và vắc xin để đảm bảo còn hạn sử dụng.
3) Dung môi phải được bảo quản lạnh ở nhiệt độ +2ºC đến + 8°C trước khi pha hồi chỉnh.
4) Mở ống dung môi và vắc xin: Mở phần giữa của nắp lọ vắc xin hay lọ dung môi nơi có vòng tròn nhỏ, hoặc dùng cưa để mở.
5) Sử dụng 1 bơm kim tiêm (5ml) vô trùng cho mỗi lần pha hồi chỉnh.
6) Hút toàn bộ dung môi trong lọ vào bơm kim tiêm vô trùng sau đó bơm toàn bộ dung môi vào lọ/ống vắc xin. Trộn dung môi và vắc xin bằng cách hút từ từ dung môi vào bơm tiêm sau đó bơm trở lại một vài lần cho đến khi bột vắc xin tan hết.
7) Không lưu kim tiêm trên nắp lọ vắc xin.
Vắc xin sau khi pha hồi chỉnh bảo quản trên miếng xốp trong phích vắc xin.
9) Huỷ bỏ tất cả vắc xin đã pha hồi chỉnh ngay cuối buổi tiêm chủng hoặc trong vòng 6 giờ đối với vắc xin sởi, trong vòng 4 giờ đối với vắc xin BCG.
10) Sử dụng 1 bơm kim tiêm tự khoá để hút vắc xin và sử dụng chính bơm kim tiêm đó để tiêm vắc xin cho trẻ.

3. Tiêm chủng vắc xin an toàn.

3.1 Các nguyên tắc chung
1) Sát trùng da nơi tiêm.
2) Cầm thân bơm tiêm bằng ngón cái, ngói trỏ và ngón giữa. Không chạm vào kim tiêm.
3) Đâm kim nhanh.
4) Dùng ngón tay cái đẩy pít tông đưa vắc xin vào cơ thể.
5) Rút kim nhanh (đỡ đau hơn rút kim từ từ)
6) Nếu nơi tiêm chảy máu đề nghị mẹ dùng bông khô sạch ấn vào nơi tiêm một vài giây.
7) Không trà mạnh vào chỗ vừa tiêm.
Sau khi tiêm cho ngay bơm kim tiêm đã sử dụng vào hộp an toàn, không đậy nắp kim tiêm.

3.2 Kỹ thuật tiêm, uống của từng loại vắc xin
Vắc xin DPT và VGB: tiêm bắp đùi.

1) Mẹ bế trẻ ở trong lòng, bộc lộ vùng đùi của trẻ.
2) Tay trẻ ôm lưng mẹ.
3) Một tay mẹ ôm trẻ đỡ đầu trẻ và cầm tay của trẻ.
4) Tay kia của mẹ giữ chân của trẻ
5) Cán bộ y tế dùng ngón cái và ngón trỏ nhẹ nhàng căng da đùi (mặt ngoài giữa) nơi tiêm của trẻ.
6) Sát trùng da nơi tiêm.
7) Đâm kim nhanh thẳng góc 90 độ qua da và cơ. Tiêm chậm để trẻ đỡ đau.

Vắc xin BCG: tiêm trong da phía trên cánh tay trái.
1) Mẹ bế trẻ trong lòng cởi áo để lộ tay và vai trái của trẻ.
2) Mẹ đỡ đầu và giữ chặt cánh tay trẻ.
3) Cán bộ y tế cầm bơm tiêm sao cho mặt vát của kim tiêm ngửa lên trên.
4) Ngón cái và ngón trỏ làm căng da tại nơi tiêm.
5) Đặt bơm tiêm và kim tiêm gần như dọc theo cánh tay trẻ.
6) Đâm mũi kim vào dưới bề mặt da nhưng vẫn ở trong da, chỉ đâm quá đầu vát của kim một chút.
7) Giữ cho kim song song với mặt da.
Không đẩy quá sâu, không chúc mũi kim xuống làm như vậy kim tiêm sẽ đi xuống dưới da và sẽ là tiêm dưới da thay vì tiêm trong da.
9) Giữ kim đúng vị trí, đặt ngón tay cái lên phần đầu của bơm tiêm gần kim tiêm, không được chạm vào kim tiêm.
10) Dùng ngón trỏ và ngón giữa cầm phần cuối của bơm tiêm. Dùng ngón cái bàn tay phải ấn pít tông đẩy vắc xin vào.
11) Tiêm 0,1 ml vắc xin và rút kim ra.

Vắc xin sởi, vắc xin viêm não Nhật bản B: tiêm dưới da phía trên cánh tay.

1) Mẹ bế trẻ trong lòng bộc lộ vùng tay của trẻ.
2) Tay trẻ ôm lưng mẹ.
3) Một tay mẹ ôm trẻ, đỡ đầu trẻ cầm tay tiêm vắc xin.
4) Tay kia của mẹ giữ 2 cẳng chân trẻ.
5) Các ngón tay của cán bộ y tế nắm quanh tay trẻ bên dưới cánh tay trẻ và làm căng da.
6) Đâm nhanh kim vào chỗ da được bóp căng, đầu nhọn của kim hướng về phía vai trẻ.
7) Để hướng mũi kim dùng ngón cái và ngón trỏ cầm vào phần đầu của bơm tiêm nhưng không được chạm vào kim tiêm.

Uống vắc xin OPV
1) Mẹ bế trẻ đầu hơi ngả ra phía sau.
2) Mở miệng trẻ nhẹ nhàng, có thể bằng cách dùng ngón tay cái ấn vào cằm (đối với trẻ nhỏ) hoặc dùng 2 ngón tay bóp nhẹ 2 bên má trẻ.
3) Nhỏ 2 giọt vắc xin từ ống nhỏ giọt vào lưỡi trẻ. Không để ống nhỏ giọt chạm vào trẻ.


Tiêm vắc xin phòng uốn ván cho phụ nữ

1) Đề nghị người được tiêm ngồi xuống.
2) Để lộ vùng vai và đặt cánh tay ra sau lưng hoặc chống tay vào hông. Cơ ở cánh tay sẽ được thả lỏng và khi tiêm sẽ đỡ đau hơn.
3) Cán bộ y tế đặt các ngón tay và ngón cái ở phần ngoài phía trên cánh tay của người phụ nữ, bóp nhẹ vào cơ cánh tay của người được tiêm.
4) Đâm nhanh và thẳng kim xuyên qua da giữa các ngón tay làm cữ của bạn. Đâm sâu vào bắp thẳng góc 90 độ.
5) Ấn pít tông bằng ngón cái đẩy vắc xin vào.
6) Rút kim nhanh, nếu nơi tiêm bị chảy máu đề nghị người phụ nữ ấn cục bông khô vô khuẩn vào chỗ tiêm.


4. Kết thúc buổi tiêm chủng

4.1 Bảo quản vắc xin dung môi chưa sử dụng

1) Nếu bình tích lạnh chưa tan hết đá bên trong hoặc đá chưa tan hết, bảo quản những lọ vắc xin, dung môi chưa mở trong hộp riêng trong dây chuyền lạnh (+2oC đến +8oC) để dùng trước trong buổi tiêm chủng sau.
2) Nếu đá tan hết hủy bỏ tất cả vắc xin trừ vắc xin có chỉ thị nhiệt độ lọ vắc xin cho thấy vắc xin còn sử dụng được. Bảo quản những vắc xin này trong hộp riêng trong dây chuyền lạnh (+2oC đến +8oC) để dùng trước cho buổi tiêm chủng sau.
3) Các lọ vắc xin đã mở không được sử dụng nữa.
4) Lưu giữ lọ vắc xin và dung môi đã sử dụng trong vòng 2 tuần.
5) Lau khô và giữ sạch hòm lạnh, phích vắc xin.

4.2 Hủy dụng cụ tiêm chủng an toàn

1) Bỏ bơm tiêm và kim tiêm vào hộp an toàn ngay sau khi tiêm.
2) Những bơm kim tiêm chưa sử dụng bảo quản theo qui định để dung lần sau
3) Những bơm kim tiêm đã sử dụng lưu giữ sau 14 ngày
4) Khi hộp an toàn đầy (¾ hộp) mang đi đốt, chôn.

4.3 Ghi sổ và phiếu tiêm chủng

1) Ghi đầy đủ các thông tin vào phiếu hoặc sổ tiêm chủng và trả lại cho bà mẹ và hẹn lần tiêm chủng sau.
2) Nhắc bà mẹ giữ phiếu/sổ tiêm chủng cẩn thận và luôn mang theo khi đưa trẻ tới cơ sở y tế hoặc bệnh viện.
3) Ghi ngày tiêm chủng đối với từng loại vắc xin đã tiêm chủng cho trẻ vào sổ tiêm chủng của cơ sở y tế.

4.4 Báo cáo
Hàng tháng số liệu tiêm chủng cần phải được tổng hợp và báo cáo cho tuyến trên theo mẫu qui định.
1) Báo cáo kết quả tiêm chủng trẻ em.
2) Báo cáo kết quả tiêm vắc xin phòng uốn ván và tình hình bệnh uốn ván sơ sinh.
3) Báo cáo tình hình bệnh truyền nhiễm trẻ em.
4) Báo cáo tình hình sử dụng vắc xin và dụng cụ tiêm chủng.