Đổi mới phương pháp giảng dạy trong đào tạo theo học chế tín chỉ

Đổi mới phương pháp giảng dạy trong đào tạo theo học chế tín chỉ
"Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy - học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh, nhất là sinh viên đại học, phát triển mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân, nhất là thanh niên"...
(Văn kiện Hội nghị lần thứ II BCHTW khóa VIII,
NXB Chính trị Quốc gia, HN, 1997, tr.41)
Đào tạo theo học chế tín chỉ là một vấn đề khó, nhưng phải làm. Theo như quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đến năm 2010 tất cả các trường Đại học, Cao đẳng trong cả nước phải thực hiện đào tạo theo hệ thống tín chỉ. Trong Đại học Thái Nguyên từ năm 2008 các trường thành viên trong đại học đã bước vào đào tạo theo học chế tín chỉ.
Trong đào tạo theo hệ thống tín chỉ, ba vấn đề lớn cần được quan tâm, đó là:
- Cơ sở vật chất phục vụ cho đào tạo theo hệ thống tín chỉ như phần mềm đào tạo tín chỉ, hệ thống máy tính nối mạng, mạng nội bộ, thư viện điện tử, giảng đường đa phương tiện, phòng thí nghiệm…
- Tổ chức đào tạo theo hệ thống tín chỉ như tổ chức cho sinh viên đăng ký lịch học, tổ chức đáp ứng được các nhu cầu đăng ký lịch học của sinh viên…
- Đổi mới phương pháp giảng dạy trong đào tạo theo tín chỉ theo hướng phát huy tính chủ động sáng tạo của sinh viên, giảng dạy theo phương pháp tích cực, lấy sinh viên làm trung tâm của quá trình giảng dạy.
Vì sao phải đổi mới phương pháp giảng dạy trong đào tạo theo tín chỉ?
Ngày nay, trong thời đại bùng nổ thông tin, chương trình đào tạo trở nên nặng nề vì thêm nhiều môn học mới, nhiều phần kiến thức mới. Trong khi thời gian đào tạo dành cho mỗi khóa học của mỗi ngành đào tạo không thay đổi, nên việc phải thiết kế lại chương trình sao cho gọn nhẹ, tránh quá tải cho sinh viên là điều bắt buộc. Tuy vậy, yêu cầu về chất lượng đào tạo không hề giảm, mà còn phải tăng lên. Vậy làm thế nào để chuyển tải cho sinh viên một khối lượng kiến thức lớn trong một thời gian xác định, tạo cho sinh viên có thói quen và nhu cầu tự học, tự nghiên cứu suốt đời sau này. Đó là vấn đề vô cùng khó, khó cho cả giảng viên và cho cả sinh viên.
Đã có rất nhiều biện pháp khắc phục vấn đề này, như việc tổ chức biên soạn giáo trình, sách giáo khoa, mở rộng thư viện, thư viện điện tử, tăng cường mua các tài liệu tham khảo, đưa các thông tin lên mạng để giúp sinh viên học tập tốt.
Nhưng làm thế nào để sinh viên khai thác được các tài liệu này có hiệu quả. Mấu chốt của vấn đề là phải đổi mới phương pháp dạy và học, hai thành tố của một phương pháp, hai mặt của một vấn đề không được tách rời nhau.
Đã có rất nhiều cố gắng trong đổi mới phương pháp giảng dạy của Nhà trường và của Giảng viên.
Nhà trường đã tổ chức rất nhiều lớp tập huấn để đổi mới phương pháp giảng dạy, như phương pháp giảng dạy tích cực, giảng dạy dựa trên cách nêu vấn đề, đóng vai…, triển khai việc viết tài liệu, nghiệm thu tài liệu giảng dạy, khuyến khích giảng viên giảng dạy tích cực...
Giảng viên đã viết tài liệu giảng dạy, áp dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy trong trường đại học. Tuy vậy việc đổi mới rất khó khăn và diễn ra rất chậm chạp. Nguyên nhân tại đâu ?
Có rất nhiều cách giảng dạy, các phương pháp giảng dạy còn phụ thuộc vào trình độ và thói quen của Giảng viên, cơ sở vật chất của Nhà trường, thói quen tự học, trình độ nhận thức của Sinh viên.
Nhưng có thể quy thành hai xu hướng giảng dạy
1. Xu hướng giảng dạy lấy giảng viên làm trung tâm
Ở xu hướng này Giảng viên chuẩn bị bài giảng rất công phu, bài giảng có rất nhiều ví dụ, tranh ảnh, bảng, biểu đồ minh họa, có thể kết hợp với phương tiện công nghệ thông tin vào giảng dạy như máy tính xách tay, Projecteur để cung cấp cho sinh viên được đầy đủ các thông tin liên quan đến chủ đề của bài học. Trong giờ giảng, Giảng viên cố gắng truyền thụ hết vốn kiến thức của mình cho sinh viên, các lớp sinh viên có thể được cuốn hút vào bải giảng của Giảng viên.
Với cách giảng này, trong đào tạo theo tín chỉ, khi quy đổi 1,5 đơn vị học trình về 01 tín chỉ, giảng viên khó lòng hoàn thành được nhiệm vụ vì khối lượng kiến thức phải chuyển tải sẽ rất lớn. Mặt khác sinh viên sẽ bị quá tải bởi khối lượng thông tin khổng lồ "bùng nổ" trong lớp học, sinh viên sẽ sinh ra thụ động, không phân biệt được các vấn đề chính, vấn đề phụ trong bài giảng. Sinh ra tâm lý đối phó, học thuộc, trả bài, mà chưa chắc đã hiểu sâu sắc các vấn đề của bài giảng.
Đây là phương pháp truyền thụ một chiều, sinh viên thụ động, lắng nghe, ghi chép, học thuộc, ít suy nghĩ, đã hạn chế hiệu quả của dạy học và tự học.
2. Xu hướng giảng dạy tích cực - lấy sinh viên làm trung tâm
Trong phương pháp này giảng viên rất coi trọng tính chủ động, sáng tạo của sinh viên. Sinh viên phải chuẩn bị bài trước, đọc bài giảng trước khi lên lớp. Điều này lại liên quan đến tài liệu giảng dạy của Giảng viên, tài liệu phải được viết thiết thực liên quan trực tiếp đến mục tiêu của bài giảng, không rườm rà, cô đọng, đầy đủ mà dễ hiểu. Các vấn đề phức tạp của bài giảng đều có thể quy về các giai đoạn, các bước cơ bản.
Trong giờ giảng, giảng viên dành thời gian cho sinh viên tham gia vào bài giảng của thầy để sinh viên tự phát hiện ra vấn đề, tự phát hiện ra chân lý bằng các con đường khác nhau. Giảng viên tổng kết, đánh giá, kết luận, khẳng định. Khái quát lại các vấn đề cốt lõi thuộc về bản chất của từng vấn đề, kèm theo sự hỗ trợ của các phương tiện giảng dạy hiện đại như: máy tính xách tay, projecteur, băng hình, trình diễn...
Trong cách giảng dạy này sinh viên phải làm việc thực sự ở trên lớp (chứ không phải lên lớp để nghe giảng, dự giờ). Các vấn đề khó lần lượt được sinh viên và giảng viên làm sáng tỏ, từ đó sinh viên hiểu bài, rèn luyện được thói quen tự học, tự giải quyết vấn đề. Trong phương pháp này không có chỗ cho các sinh viên lười học, tất cả các sinh viên đều bị cuốn hút vào các chủ đề của bài giảng. Dưới sự hướng dẫn của Giảng viên, sinh viên tự đóng góp ý kiến, tự hoàn thiện bài giảng, dưới sự hướng dẫn của thầy, tự tìm ra chân lý.
Tuy vậy, vì sinh viên chưa có thói quen học tập tích cực, vì ngay từ phổ thông sinh viên đã quen với cách giảng dạy truyền đạt một chiều, nên giai đoạn đầu đào tạo theo tín chỉ, tích cực sinh viên như thế nào, giành bao nhiều thời gian cho sinh viên tham dự vào giờ giảng là vừa. Điều đó hoàn toàn do các Giảng viên quyết định. Nhưng có một điều chắc chắn là nếu Giảng viên dành tất cả thời gian ở trên lớp đề giảng giải, giải thích, trình bày, trình diễn thì chưa phải giảng dạy bằng phương pháp tích cực.
Phương pháp này có hiệu quả gì?
* Đối với giảng viên
Phương pháp này giúp Giảng viên trực tiếp nắm được đối tượng giảng dạy đang ở trình độ nào, mức tiếp thu nào để điều chỉnh phương pháp giảng dạy (phương pháp giảng dạy luôn phải được điều chỉnh ở từng tiết giảng cho từng đối tượng giảng).
Giúp Giảng viên đánh giá ngay được sinh viên đã hiểu bài ở trên lớp chưa, giờ giảng đã đạt được hiệu quả chưa, mục tiêu bài giảng đã đạt được chưa, từ đó có điều chỉnh cho phù hợp.
* Đối với sinh viên
Sinh viên được phát biểu, được trình bày, được cùng Giảng viên tìm ra con đường đi đến chân lý, sinh viên rất hứng khởi và hiểu bài, tốc độ bài giảng luôn được sinh viên điều chỉnh hợp lý. Tốc độ bài giảng phụ thuộc vào mức độ tiếp thu của sinh viên.
Sinh viên được tự học ngay trên lớp dưới sự hướng dẫn của giảng viên, từ đó hình thành thói quen tự học, tự nghiên cứu. Khi đã thành thói quen tự học thì sinh viên sẽ luôn đào sâu suy nghĩ không những tự học ngay trên lớp, trong phòng thí nghiệm, trong giờ tự học, mà còn học ở mọi nơi, mọi lúc. Và điều quan trọng hơn cả là khi tốt nghiệp ra trường sinh viên có khả năng tự học, tự nghiên cứu để tự hoàn thiện mình đáp ứng được sự thay đổi do yêu cầu của nghề nghiệp, cũng như sự phát triển như vũ bão của các ngành khoa học kỹ thuật.
* Đối với hiệu quả đào tạo
Khi đã rèn luyện cho sinh viên thói quen tự học, tự nghiên cứu trên giảng đường trong phòng thí nghiệm và ngoài giờ học thì sinh viên sẽ biết tự học, tự tìm tài liệu để giải quyết các vấn đề của bài học.
Nói cho cùng giảng dạy theo phương pháp tích cực là coi sinh viên là trung tâm của quá trình dạy học, trung tâm của quá trình nhận thức. Làm cho sinh viên tự nhận thức được các vấn đề khoa học do được tự khám phá dưới sự hướng dẫn của giảng viên. Sinh viên được tham gia nhiều vào bài giảng theo định hướng của thầy tránh truyền đạt kinh viện, một chiều.
Người thầy giáo giỏi không chỉ truyền đạt chân lý mà phải dạy cho sinh viên biết cách tìm ra chân lý. Không chỉ truyền đạt cho sinh viên các kiến thức có sẵn, chỉ cần ghi nhớ mà còn tổ chức giảng dạy định hướng cho sinh viên biết tự mình khám phá tìm ra kiến thức mới.
Không có cách giảng dạy tích cực chung cho tất cả các môn học và cho tất cả các giảng viên, cũng như không có phương pháp tự học chung cho tất cả mọi người. Các Thầy giáo, Cô giáo hãy trải nghiệm và tìm ra cách tích cực hóa sinh viên cho mình và cho môn học mà mình tham gia giảng dạy.